O que todo o mundo debería saber sobre a vacaloura, o escaravello máis grande de Europa

Se nos preguntasen polo animal galego por excelencia seguro que pensabamos na vaca. Algúns dirían que o porco, porque del se aproveita todo e a súa carne alégranos as paparotas desde sempre.

Ou polo menos desde hai ben de tempo.

Se nos preguntasen por un animal en perigo de extinción (ou polo menos fortemente ameazado) seguro que debullariamos as siluetas de grandes mamíferos como baleas ou osos.

É difícil pensar nun insecto. Nun que vive entre nós e do que a súa presenza é cada día menor, até o punto de estar considerada unha especie ameazada.

Dáse unha curiosa realidade, que nos é sinxelo mirar fóra pero moi difícil mirar dentro. E resulta que a protagonista deste artigo é de dentro, é un insecto e está ameazada: a vacaloura.

Que é a vacaloura?

A vacaloura é o escaravello máis grande Europa, aí de nada.

Déixanse ver habitualmente nos meses de verán, comezando a saír das árbores onde viven en xuño e rematando coa reprodución a finais de agosto.

Son, como dixemos, de gran tamaño. Aínda así hai diferenzas, pois o macho é moito máis grande que a femia (de 5 a 9 centímetros o macho, de 2,5 a 5,5 centímetros as femias).

Non só son diferentes en tamaño, senón tamén na súa forma.

Os machos teñen as mandíbulas (tamén chamados cornos) moito máis desenvoltas, e son nas que pensamos inmediatamente ao falarmos deste escaravello.

As mandíbulas das vacalouras están pensadas para loitar entre elas co obxectivo de buscar femias para a reprodución.

Onde vive a vacaloura?

A vacaloura vive principalmente nas árbores e o seu papel é fundamental no bosque galego ao axudar ao enriquecemento dos solos e á rexeneración.

Ten unha vida moi curiosa.

Mantense en estado larvario até 5 anos mentres que se alimentan de madeira en descomposición, polo que a súa vida fóra dos bosques é case imposible.

Unha vez rematado ese estado larvario ten lugar unha metamorfose completa dando paso a unha efémera vida adulta, que non adoita superar os vinte días.

De que se alimenta a vacaloura?

Como comentamos o alimento principal da vacaloura é a madeira en descomposición.

Son moi comilonas, gostando especialmente dos carballos, castiñeiros ou outras árbores de folla caduca. Razón pola cal é moi difícil velas en bosques de eucaliptos, sendo o monocultivo deste un problema para a súa vida, e a “limpeza” de madeira podre dos montes, outra.

Outro alimento do que teñen verdadeira atracción é ao zume das froitas maduras e das árbores.

As mandíbulas dos machos, alén do seu grande atractivo e da ferramenta que teñen para loitar entre si, aféctalles directamente á alimentación, dificultándolla en grande medida.

Que nomes ten?

O seu nome científico é Lucanus cervus, aínda que en Galicia o seu nome común é vacaloura ou escornabois.

Dependendo da rexión na que te atopes pode ter outros nomes como Ciervo Volante (en castelán) ou Arkanbelea (en éuscaro).

Mitoloxía ao redor da vacaloura

A principal lenda popular que atopamos sobre a vacaloura é a atribución de propiedades máxicas para defendernos das bruxas e do mal de ollo.

Para isto hai que matar ao escaravello e conservar a súa cabeza (e as súas grandes mandíbulas, naturalmente) como amuleto. Unha irracionalidade que, xunto coa nefasta xestión forestal e os lumes, ameazan de xeito real a súa supervivencia.

Os cornos das vacalouras usados para este fin coñécense como licornos ou alicornos.

Na literatura galega estivo moi presente en múltiples obras:

Non teño medo ós teus ditos
nin medo do teu meigallo
que ando cunha vacaloura
e catro dentes de allo

Ramón Cabanillas

Ou…

Sabugueiro de folla repinicada…
collereiche un ramallo na madrugada…
Cocereiche con cornos de vacaloura
con fiuncho e con ruda dos arredores,
da ermida feituqueira da Virxen loura
pra facer un feitizo pros meus amores.

Fermin Bouza Brey

Ademais como esquecer a mítica canción do Xabarín Club de Carmiña Vacaloura, que a tantas nenas e nenos traumatizou.

E ti, gostas da vacaloura?