Algunhas razóns polas que nos soben a luz – a estafa explicada en oito pasos.

O prezo da luz que pagamos as consumidoras está en máximos históricos. Ningunha das medidas avanzadas polo Goberno do Estado conseguiu frear esta tendencia. Despois dun verán quente, virá un inverno xélido. As economías familiares están a ser golpeadas con ensañamento, os medios de comunicación en mans do capital sinalan a Pedro Sánchez mentres o Goberno bótalle a culpa a “factores exóxenos”.

A batalla política agocha unha realidade: quen decide as políticas enerxéticas do Estado non é o Goberno nin os sucesivos gobernos.

A estafa do prezo da luz á que está sometida o pobo galego ten causas e explicacións. Da man de Fernando Branco, secretario de enerxía da CIG, deixamos algunhas destas razóns pola que estamos en máximos históricos. Como se establece o prezo? Que é a poxa eléctrica? Que peaxes se pagan? O papel da xunta e da “transición verde”…

É certo o que di o Goberno do Estado?

(A pregunta é para o secretario de enerxía da CIG Fernando Branco, quen guiará ás lectoras de Orgullo Galego no que parece un labirinto atestado de actores que menten cada vez que abren a boca.)

“É certo que o prezo do que chamamos mercado maiorista ou pool está sendo alto porque o gas está sendo caro no mercado internacional. Así que a xeración de enerxía con gas, encareceuse. Iso é certo. Pero non está pasando no resto de Europa o que está pasando no Estado español. Quero dicir, en Portugal, por exemplo, non están nun debate sobre a suba da tarifa da luz. Porque non se está producindo. E Portugal está o mesmo mercado maiorista, igual que outros Estados europeos.”

“O Estado español e Portugal comparten diariamente, e hora a hora, o prezo do mercado maiorista. E o prezo da enerxía aquí e o mesmo en Portugal”.

Cal é a diferencia?

Pois que en España o peso do prezo da enerxía no recibo da luz é o 35% do total.  Isto significa que cada Estado ten mecanismos para actuar na factura que pagarán as súas consumidoras. O contexto do mercado internacional non o explica todo -nin cando sube o gas ou os dereitos de emisión de CO2, como acontece este verán-. “No fondo do asunto, do que está a pasar e do que pasará nos próximos meses, está a regulación española do sector eléctrico”, resume Branco.

A privatización como obxectivo da regulación

No Estado, o prezo da luz estabelécese nunha suma de factores: un 40% son peaxes e cargas do sistema, un 35% o custe da enerxía, e un 25% son impostos. Estas porcentaxes fan as diferencias a respecto doutros Estados.

Por exemplo, en España a luz estaba suxeita a un IVE dun 21% até que en plena crise e como medida temporal, o Goberno de Sánchez anunciou unha rebaixa da taxa até o 10% para determinados clientes. Portugal estabeleceu un IVE do 6% para o tramo de consumo mínimo, e o imposto aumenta a medida que se supera ese limiar.

A regulación española comezou a se perfilar no primeiro Goberno de Aznar, coa Lei 54/1997, de 27 de novembro, que na exposición de motivos advertía: “a diferencia de regulaciones anteriores, la presente Ley se asienta en el convencimiento de que garantizar el suministro eléctrico, su calidad y su coste no requiere de más intervención estatal que la que la propia regulación específica supone.”

O BOE do 27 de decembro de 2013 publicou a seguinte mudanza normativa relevante, cando xa os expresidentes González (Naturgy) e Aznar (Endesa) sentaban nos consellos de administracións destas empresas. O texto incidía no “éxito” da política emprendida tres lustros antes: “Transcurridos dieciséis años desde la entrada en vigor de la Ley 54/1997, de 27 de noviembre, puede decirse que, esencialmente, gran parte de sus objetivos se han cumplido. (…) Por su parte, el proceso de liberalización se ha desarrollado incluso más rápido que lo exigido por las Directivas europeas, permitiendo a los consumidores la capacidad de elección de suministrador.”

Despois de celebrar o éxito privatizador, o mesmo texto recoñecía: “Pese a que los peajes crecieron un ciento veintidós por ciento entre 2004 y 2012, situando el precio de la electricidad en nuestro país muy por encima de la media de la Unión Europea, eran insuficientes para cubrir los costes del sistema. Esta situación de desequilibrio ha llegado al punto de que la deuda acumulada del sistema eléctrico supere en el momento actual los veintiséis mil millones de euros, el déficit estructural del sistema alcanzase los diez mil millones anuales y la no corrección del desequilibrio introdujera un riesgo de quiebra del sistema eléctrico.”

Ningún dos posteriores gobernos socialistas introduciu reforma ningunha de calado no sistema eléctrico.

Unha poxa marca o prezo cada hora

O mercado europeo da enerxía estabelece o prezo da electricidade a través dunha serie de poxas cada hora do día segundo as previsións de produción e consumo para casar a demanda coa xeración, dado que a enerxía eléctrica non se pode almacenar. Na teoría, o mecanismo maximiza a eficiencia do sistema.

Nesa poxa entran todas as fontes de enerxía e a máis cara dá o prezo para o mercado regulado. E ese prezo é o que se paga pola enerxía, proceder da fonte que proceder.

A enerxía nuclear sempre entra na poxa a prezo cero, basicamente polas propias características desa produción que non e tan flexíbel para regular a carga. Outras fontes son máis flexíbeis e poden tensar a demanda.

O prezo que se estabelece na poxa é o mesmo para toda Europa. A diferenza está en como se traslada ese custe ás consumidoras.

Aquel ministro de Industria que acabou dimitindo por evadir impostos, José Manuel Soria, foi un dos responsábeis de que o Estado español traslade de maneira directa e inmediata as variacións diarias do prezo da enerxía ao recibo que pagan ás consumidoras. Iso acontece desde xaneiro de 2014. Soria dimitiu dous anos despois.

Así, mentres Portugal fixa un prezo para os seguintes 3 meses, o Estado español marca un prezo distinto cada hora do día; e de aí que haxa quen recomenda utilizar electrodomésticos en horas “val”, unha evidencia de como andan as cousas por aquí.

Antes de Soria o prezo da luz fixábase trimestralmente, e moito antes, anualmente. Mais as privatizacións e as responsabilidades difusas teñen estas cousas…

(Soria dimitiu en abril de 2016 a consecuencia do escándalo dos Papeis de Panamá; pero en setembro dese ano, o Goberno de Rajoy en funcións promoveuno como candidato á dirección executiva do Banco Mundial. Tivo que renunciar inmediatamente).

O que pagas polas peaxes e outras cargas

No Estado español as peaxes teñen máis peso no recibo que o propio prezo da enerxía, un 40 fronte a un 35% como se anotou máis arriba.

As peaxes son o que as consumidoras pagan polo transporte e a distribución da electricidade. Neste caso, a regulación corresponde a cada Estado. Entre 2004 e o 2012 (Gobernos de Zapatero e primeiro Gobeno de Rajoy) aumentaron un 122%, como recoñecía o prólogo da lei de 2013. Tampouco nesta cuestión ningún dos posteriores gobernos mudou as cousas. Incluído este segundo Goberno de Sánchez que leva dous anos no poder.

O transporte está xestionado por Red Eléctrica Española (REE), unha empresa cun 20% de capital público e dirixida por un consello nomeado desde instancias políticas. A distribución está controlada polas grandes compañías eléctricas: Naturgy, Iberdrola e Endesa, que dominan a tarifa regulada, con EDP (de capital portugués) e Repsol entrando no negocio a través do mercado libre.

As peaxes da tarifa regulada págaas o Estado directamente e despois repercúteas no recibo. Mais a parte destas peaxes que son parte do sistema en canto á necesidade que hai de transportar e distribuír a electricidades, o recibo inclúe outras que supoñen unha singularidade da normativa española a respecto doutros Estados europeos.

No prezo da luz inclúese unha carga para compensar os custes, máis elevados, de transporte e distribución nas Baleares e nas Canarias. Todas as consumidoras do Estado pagan parte dese sobrecuste. Eran uns 1.400 millóns de euros cada ano, até que o Goberno decidiu que a metade fose asumida polos Orzamentos Xerais do Estado. A día de hoxe, esa carga supón uns 700 millóns de euros na factura que pagan as consumidoras.

Outra carga que se suma neste apartado son as primas ás enerxías renovábeis, estabelecidas a partir do ano 2007 (Goberno de Zapatero) para promover fontes que se consideraban “inmaduras” e das que se instalaron 19.000 MV nos cinco anos seguintes. No 2013, o Decreto do 27 de decembro, reduciu as primas a un 40% e moitas compañías deron en creba.

Xa non se pagan primas por instalacións de produción de enerxía eólica ou fotovoltaica que se instalan agora, as principais beneficiarias daquelas políticas (xa son consideradas enerxías “maduras”), mais os custes daquelas primas continúan repercutindo no recibo e seguirano facendo até a próxima década.

Eses dereitos supoñen uns 6.000 euros anuais.

“Estas peaxes e cargas do sistema deberían asumirse vía Orzamentos Xerais do Estado”, opina Fernando Branco. “Sería o máis xusto, porque o recibo non distingue entre clientes, dá igual os ingresos que teñas, vas pagar o mesmo. Se se pagasen a través dos Orzamentos, pois en teoría quen máis ingresa, máis contribúe ao erario público”.

Mais a decisión política foi meter todo no recibo que pagan as consumidoras e así foi como o recibo se foi inflando.

O sector eléctrico no Estado español move anualmente uns 40.000 millóns de euros. Seis mil millóns de euros proceden do que se paga polas primas ás renovábeis: un 15%.

A terceira pata do recibo

Xunto coas peaxes (40%) e o custe da enerxía (35%), a terceira pata do recibo da luz son os impostos, o 25% restante.

Esas taxas inclúen os impostos ordinarios do servizo, o IVE e o Imposto Especial á Electricidade, do 5,11%. Dáse a circunstancia de que estes últimos impostos aplícanse sobre o resultado de todo o anterior. É dicir, se sobe o custe do produto, pagas máis polo IVE e polo Imposto Especial.

O Goberno Sánchez introduciu unha mellora para determinados perfís de clientes reducindo o IVE do 21 ao 10%.

“Eses son os impostos que vemos, pero tamén está o imposto á xeración agora temporalmente suspendido até final de ano, que pagan ás eléctricas a un 7%”, indica Fernando Branco. “E tamén está o céntimo verde ou do carbón, que xa practicamente non funciona, e máis o imposto específico ás nucleares”.

En teoría, son as empresas que asumen estes custes impositivos, mais o habitual é que os traslade ao prezo que lle cobran ás consumidoras. Non é un imposto a beneficios, senón a produción; logo poden repercutilo directamente no prezo.

Dez mil millóns por non molestar

Esas tres partes dos custes do sistema (enerxía, peaxes e impostos) que fan que as consumidoras do Estado español sufran uns prezos tan altos en comparación co que sucede noutros países cómpren outra función importante para o Estado: xeran unha recadación duns 10.000 millóns anuais en impostos.

Aínda que teñan un carácter marcadamente regresivo e prexudiquen especialmente as economías familiares máis débiles, o Estado resístese a renunciar eses fondos. Ás empresas tamén lles vai ben nesta “especie de casino”, en palabras de Branco. Así que o Goberno non molesta. Nunca empeza as reformas normativas precisas. Non goberna. Quen goberna realmente a regulación son as empresas.

E despois están esas portas xiratorias con gozosos destinos do outro lado da política.

Que pode facer a Xunta de Galiza?

“A Comunidade Autónoma Galega podería ir cara a recuperación das concesións hidráulicas. Empezando por rescatar aquelas reguladas pola Confederación Hidrográfica Galiza-Costa, e seguindo, nunha negociación co Estado, pola do Miño-Sil”, di Branco, que pide cando menos un posicionamento político en prol do rescate desas concesións. No 2019, el mesmo defendeu no Parlamento Galego unha ILP neste sentido que o PP tumbou ao votar en contra.

Esa sería a semente dunha empresa pública galega de enerxía que agora está a demandar o BNG ao fío da invasión eólica.

O nacionalismo coincide noutra reivindicación: a Tarifa Eléctrica Galega. Ademais da consideración do país como excedentario nesta fonte de enerxía, Fernando Branco anota outro dato: o 82% dos concellos galegos teñen algunha instalación deste tipo no seu territorio.

É dicir, os impactos -incluíndo as redes de evacuación- están ben espallados e afectan a Galiza toda. O prezo que paga o país xa é alto polo que ten a ver co uso do territorio. “Estamos a sufrir una especialización do territorio; deberiamos ter algún beneficio por iso. Se o que consume Madrid vén de fóra nun 95%, que sentido ten que aquí paguemos o mesmo prezo pola luz que en Madrid”.

O verdadeiro significado da transición ecolóxica

“Eu creo que non está aínda interiorizado o verdadeiro significado da transición ecolóxica”, di Fernando Branco, “Galiza é excedentaria en electricidade, mais non o é en enerxía”.

Así que a cousa vai de substituír a produción máis contaminante pola renovábel, verde… Hai unha aposta clara no Estado e mesmo en Europa, comenta Branco, pola “electrificación da vida”. Os consumos de electricidade medrarán para substituír outros como o petróleo ou o carbón. Mais está en cuestión se estas enerxías poderán alcanzar o nivel de xeración que as tecnoloxías consolidadas.

“Se o transporte se electrifica, haberá que sacar a electricidade dalgún sitio. Se se descarboniza a sociedade, que me parece ben, haberá que suplilo con xeración desde algún sitio”, reflexiona Branco, “e ese debate aínda non se deu suficientemente na sociedade”.

A outra cuestión que sinala o experto é quen planifica a transición. “O que está pasando na Galiza cos eólicos é un síntoma de que quen decide son as empresas. Non a Administración, que é quen tiña que estar decidindo que se debe producir, onde e en que cantidade.”

Descarbonización, transición e maior electrificación é unha secuencia que se asume nun contexto no que o decrecentismo cobra cada día máis peso no debate. Galiza acaba de clausurar a produción de carbón equivalente a uns 2.000 MV, mais nin sequera bastaría con instalar unha potencia equivalente en renovábeis, porque estas fontes carecen de continuidade. Substituír unha fonte que operaba unhas 8.000 horas/ano por outra que opera durante unhas 3.000 horas/ano esixiría instalar unha potencia moito maior.

Nas próximas semanas o Goberno de Sanchez debería tomar decisións máis ambiciosas se quere controlar unha crise que xa é política. Branco non ve que vaian por ese camiño. O prezo, prognostica aludindo o que pesan outros expertos en mercados de futuros, non vai baixar. O casino seguirá xerando beneficios para os actores principais… a costa do que sexa.

Branco conclúe cun dato ilustrativo: “Parecería que o prezo final da poxa teríao que dar o gas, porque o prezo do gas subiu, mais quen está estabelecendo o prezo máis alto é a enerxía hidroeléctrica, que é a fonte máis barata… Por que? Simplemente están especulando e o goberno non dá controlado iso”.

Publicidade

Publicidade