Galiza non precisa de ENCE (parte II)

A primeira pregunta é clara, cómpre unha fábrica de papel na Galiza? Antón Masa, da APDR, teno claro: “Mais, a miña opinión persoal é que non hai necesidade de termos unha fábrica de papel”.

“ENCE é un factor de demanda de eucalipto”, di Gonzalo Rodríguez, da USC. “Producimos pasta de papel porque temos moitos eucaliptos? Non. Temos moitos eucaliptos porque hai unha fábrica de pasta de papel”,

Ler aquí a serie completa.

A ría de Pontevedra bota fóra ENCE. O debate trasládase ao resto do país. Que facer coa pasteira? “É un problema de ENCE, a xente non a quere”, advirte o economista Gonzalo Rodríguez. “Ese modelo non o queremos nin na Galiza nin no Brasil”, din os ecoloxistas. As pasta de papel xerada expórtase, pero o dano queda.

Cómpre unha fábrica de papel na Galiza?

A pregunta lánzaa Antón Masa. Na APDR, indica o presidente da asociación, a cuestión aínda non estivo a debate. “Mais, a miña opinión persoal é que non hai necesidade de termos unha fábrica de papel”.

“Toda a pasta de papel que se produce en ENCE vai destinada á exportación, só un 5% se consume no Estado español. Polo tanto, a factoría non está a cubrir necesidade interna ningunha”.

Cando o goberno de Mariano Rajoy concedeu a prórroga a ENCE a empresa comprometeuse a reducir nun 90% o consumo de auga e os vertidos.. Non o fixo. De o facer sería outra fábrica distinta, mais segue sendo a mesma que durante décadas provocou a contestación social na contorna polas súas prácticas.

“ENCE sabe que non ten sitio para onde ir, porque despois de Pontevedra, do que contaminou e do desastre que causou aquí todos estes anos, non vai haber sitio ningún onde a queiran”.

“Cal vaia ser o futuro de ENCE é unha decisión que teñen que tomar os responsábeis de ENCE”, apunta o economista da Universidade de Santiago de Compostela, Gonzalo Rodríguez. “De acordo aos obxectivos sociais, ambientais e económicos da nosa sociedade, decidiuse que non é razoábel mantela. Agora serán os propietarios quen teñan que dicir como queren xestionar a súa actividade de acordo con esas esixencias sociais”.

“ENCE fóra da ría? Seguro. ENCE como modelo? Desaparición xa”, responde Iñaki Varela, portavoz de Verdegaia, asociación ecoloxista que leva tempo colaborando coa APDR. “O que temos claro é que o modelo de ENCE non o queremos; nin na Galiza nin no Brasil. Pensamos que hai escapar dese modelo industrial, optar por localizar producións no camiño do decrecentismo. Hai un debate de fondo? Por suposto. Que pasa coa produción de materias primas e coa industria do papel? A solución non pode ser ir espallando as consecuencias desta produción polo mundo adiante”.

“Hai que ir pouco a pouco. Mais non hai dúbida á hora de reclamar a saída de ENCE da ría de Pontevedra. Tiña que estar fóra no 2018, porque a prórroga era ilegal. Pensar hoxe no que hai que facer despois con ENCE non pode ser unha escusa para non sacala da ría”, advirte Fins Eirexas, secretario técnico de Adega.

Eirexas pensa que a marcha de ENCE non vai ser a solución ao actual modelo forestal galego, pero si para empezar a deseñar o cambio nos usos do monte. En canto á fabricación de papel, desde Adega cren que chegou o momento de ir cara a industrias de recuperación e reciclaxe. Na mesma liña que Verdegaia, Eirexas pensa que ENCE foi “a punta de lanza” dun modelo que provocou graves impactos e que “non debería ter cabida nin en Pontevedra nin en ningún outro lugar”.

“O mellor de quitar ENCE do país é que se verán as posibilidades do monte, un monte que poderá dedicarse, entre outras cousas, a producir alimentos”, sinala Miguel Anxo Abraira desde a Rede para o Decrecemento. Para el a loita contra ENCE deixa ademais unha lección de “constancia” e significa “un pequeno éxito do colectivo, que debe primar sobre o beneficio privado”.

“Hai un informe sobre emprazamentos alternativos encargado pola Xunta que constata que os impactos negativos en calquera deses emprazamentos sería elevado. Iso quere dicir que o impacto de ENCE sobre a a ría de Pontevedra está sendo elevado. E non hai ningunha razón que xustifique que a ría e os habitantes da contorna teñan que soportar este impacto que a propia Xunta recoñece que é elevado”, conclúe Gonzalo Rodríguez.

O monte con ENCE

“ENCE é un factor de demanda de eucalipto”, di Gonzalo Rodríguez, da USC. “Producimos pasta de papel porque temos moitos eucaliptos? Non. Temos moitos eucaliptos porque hai unha fábrica de pasta de papel”, explica Antón Masa, o presidente da APDR.

O monte galego con ENCE é o monte que temos. Enfocado á explotación forestal, con monocultivo de eucalipto e menor presencia doutras especies. Un monte fácil de xestionar, un rural fácil de xestionar, sinala o economista: “Plantar e deixar facer, e non facer nada máis”. O problema, apunta Rodríguez, é que eucaliptos, incendios e despoboamento son tres factores que se retroalimentan nun círculo vicioso.

“Hai ruído porque a saída de ENCE abre unha oportunidade para a reflexión nun contexto de cambio climático, de uso forestal intensivo do monte, de incendios e despoboamento do rural. A saída de ENCE non traerá, por si mesma, un cambio de mentalidades, nin un cambio na política do PP nin un cambio na tradición dos usos. Agora están intentando levar o debate a unha guerra entre os traballadores e o ecoloxismo. Ruído. Os propios traballadores son reféns dun modelo que ten os seus límites, hai que apoialos e crear un outro modelo económico no rural. É básico”, advirte Iñaki Varela.

Verdegaia e a propia APDR continuarán coas súas accións de eliminación de eucaliptos. Un instrumento para xerar conciencia ambiental. Porén, a Xunta tamén continuará coa súa xestión dun monte inzado de eucaliptos, buscando alternativas a ENCE mais sen mudar o modelo. No horizonte xa se debuxa a promoción de plantas de biomasa.

“Iso non resolve o círculo vicioso”, sinala Gonzalo Rodríguez. “A presión sobre o monte seguiría igual”, apuntan desde Verdegaia.

“O que nos xogamos nestes anos é que os nosos fillos, as nenas e nenos da xeración dos fillos de Núñez Feijoo e Ana Pontón, non pasen fame, que poidan comer dun xeito normal”, alerta Miguel Anxo Abraira, da Rede decrecentista. “Non sabemos como o cambio climático vai afectar a produción de alimentos nun momento no que Galiza xa non é capaz de producir os alimentos que precisa a súa poboación. Urxe cambiar a mentalidade a respecto do monte”.

A captación de CO₂ como argumento para manter o uso intensivo do monte para cultivar eucalipto tampouco se sostén. Outras especies poden desenvolver esa función. O eucalipto faina, mais cando se destina á queima, no proceso volve producir CO₂. O balance ambiental sería mellor con outra madeira non destinada a ese fin.

“O modelo de ENCE non vale, é practicamente o paradigma dunha industria de enclave que non debería ser acollida nunca máis no noso país. Porque ENCE non só contamina a ría de Pontevedra, senón que condiciona o modelo forestal de todo o país. O eucalipto invadiu os nosos montes porque ENCE quixo esa madeira que lle era rendíbel e máis barata. Ten un monopolio de facto sobre o monte, fixa o prezo da madeira, determina a economía do monte galego”, opina Fins Eirexas desde Adega.

A ría sen ENCE

O monte sen ENCE que debuxan activistas e ecoloxistas é un monte moi diferente a ese “plantar e deixar facer” que resume a xestión da Xunta de Galiza en mans do PP.

“ENCE sempre foi un freo para as posibilidades da ría, que son inmensas”, insiste Masa, e alude á riqueza marisqueira e pesqueira, a un turismo “ben entendido, non como o de Sanxenxo, baseado na riqueza paisaxística, histórica e cultural” e mesmo aos deportes náuticos e ás praias. E no monte, propón Masa, o eucalipto debería eliminarse nas zonas sen vocación forestal e nas que si teñen vocación aposta por compatibilizar especies e usos. “O uso forestal só é un dos usos posíbeis, a min paréceme que o dereito ao lecer e o dereito á paisaxe tamén teñen que considerarse e valorarse”.

ENCE deixa enormes impactos ambientais na ría: consumo intensivo de auga, contaminación química, orgánica, con metais pesados, mercurio. E, tamén, unha pegada que aínda non se cuantificou: as oportunidades que impediu desenvolver. “Se marcha, a ría tería outra oportunidade. Se marcha, todo vai mellorar, mellorará a calidade de vida e sectores produtivos que se benefician do bo estado da ría recibirán un impulso”, di Fins Eirexas.

Ninguén se aventura a falar de prazos e menos cando aínda ENCE segue na batalla xudicial por continuar na ría. O futuro da ría sen a pasteira presenta interrogantes. Poderase reverter o recheo de Lourizán? Será a suba do nivel do mar ou a acción da Administración a que elimine a estrada? Que riscos potenciais tería a drenaxe de lodos? Canta riqueza natural se poderá recuperar para recuperar actividade económica ligada ao mar?

“Non volverá ser o que foi”, di o secretario técnico de Adega, “hai outros factores de contaminación e o cambio climático que tamén producen os seus efectos sobre o medio”.

No monte, se chegan as mudanzas exixirán aínda máis tempo. “O urxente é reducir a presión forestal e volver levar gando ao monte”, reclama Iñaki Varela, e tamén pon o foco sobre a necesidade de prever a posibilidade de que se produza o abandono de plantacións de eucalipto. “O eucalipto non marcha con ENCE, o control das especies invasoras seguirá sendo necesario, hai zonas moi tocadas, e o risco de incendios continuará, que non nos pase como en Portugal onde hai zonas que dan xa por perdidas”.

En transición

“O peche de ENCE será positivo, igual que o serán no curto prazo os de Meirama e As Pontes. A sociedade galega debe asumir neste momento que son industrias prexudiciais, outra cousa é que hai a obriga de arroupar ás traballadoras e aos traballadores”, explica Abraira, quen opina que a chamada transición ecolóxica é “un lavado de cara para que continúe o fluxo do traballo cara o capital”. E pon como exemplo a invasión eólica que se está vivir en paralelo ao adeus a ENCE: “vemos como nin se promove a autoxeración nin o autoconsumo, e o que se busca é instalar macroaeroxeradores que dean o máximo rendemento ás empresas”.

“Parece un lavado verde”, concede Iñaki Varela, “o certo é que hoxe estamos nun deses momentos nos que se crea conciencia ambiental, como sucedeu cando o ‘Prestige’. Aparece o Movemento Galego polo Clima, vemos xente nova, mesmo os medios de comunicación parecen máis sensíbeis e os partidos políticos entran no debate e mesmo crean ministerios… Pero non saímos do modelo que nos trouxo até aquí. Pode haber certa conciencia da necesidade eliminar CO₂, pero ao mesmo tempo estamos asistindo a esa expansión da enerxía eólica sen control, ou a casos como o da AP-9 onde non se cuestiona a mobilidade e seguimos ancorados na mobilidade en vehículo privado e coas mesmas carencias en transporte público. Son inercias que non se vencen só sacando a ENCE do país”.

“Igual caemos na conta de que non precisamos ENCE como non precisamos facer avións a reacción”, remata Antón Masa.