Publicidade
O pasado 16 de xullo a Audiencia Nacional publicou dúas sentencias contra a decisión do Goberno de Mariano Rajoy, en 2016, de prorrogar a concesión de terreos públicos a ENCE na ría de Pontevedra, concesión que caducaba no ano 2018.
“A vida de Ence na ría rematou”, di Antón Masa, membro da Asociación Pola Defensa da Ría (APDR) desde a súa fundación en 1987. Esta é a historia da loita veciñal que expulsará do país unha industria altamente prexudicial que foi imposta a punta de franquismo.
A historia de ENCE no país, a súa responsabilidade no estado da Ría de Pontevedra, o monocultivo do eucalipto ou o papel da mobilización cidadá son protagonistas nesta primeira entrega dunha reportaxe sobre a pasteira. Todo pode resumirse no que indica Antón Masa: “A vida de Ence na ría rematou”.
Neste artigo falamos de...
“El Jefe del Estado llegó a esta capital, procedente del Pazo de Meirás, a las seis y media de la tarde, siendo objeto de una impresionante demostración de cariño y entusiasmo por parte del vecindario, estacionado en las calles de itinerario que recorrió para dirigirse a Lourizán (…) El coche del Caudillo tuvo que aminorar la marcha en la ciudad para que el Jefe del Estado pudiera corresponder a las demostraciones de adhesión y cariño. De toda la provincia llegaron los alcaldes de las poblaciones, así como jerarquías y representaciones, que formaron una gran concentración en el recinto de la Factoría de Celulosa que iba a visitar. (…) Al bajar el Caudillo del automóvil, la banda de música interpretó el himno nacional y los aplausos de la multitud arreciaron. (…) Las esposas del Gobernador civil, Alcalde, Presidente de la Diputación provincial y Presidente del Consejo de Administración de Celulosa de Pontevedra, ofrecieron a doña Carmen Polo de Franco hermosos ramos de flores. En la sala de recepción de la Factoría, el obispo auxiliar de Santiago, doctor Novoa Fuente, revestido con los ornamentos pontificales, procedió a la bendición de todas y cada una de las instalaciones de la misma.” [La Voz de Galicia, edición do venres 13 de setembro de 1963, crónica do acto de inauguración da fábrica, que xa tiña comezado a súa actividade en 1957].
“A vida de Ence na ría rematou”, di Antón Masa, hoxe presidente da APDR, colectivo que contribuíu a fundar hai 32 anos. A APDR foi a ferramenta chave na loita veciñal contra a celulosa. “Mais as primeiras en opoñerse e en confrontaren co Estado, mesmo coas forzas de orde franquistas, foron as mariscadoras e os pescadores…”
Entre finais de 1956 e comezos de 1957, diante dos avances no proxecto o conflito mantívose no rego legal con protestas das prexudicadas diante da Comandancia de Marina de Vigo. A finais de 1958 houbo unha manifestación de mariscadoras en Pontevedra que foi reprimida pola Guardia Civil. O 10 de febreiro de 1959 a dotación do buque Hernán Cortés foi a encargada de reprimir con baionetas a protesta das veciñas. Catorce mulleres foron encarceradas. A APDR rendeulles unha homenaxe no 2019. Sesenta anos despois daquela acción contra o recheo, ENCE seguía na ría.
A homenaxe celebrouse no Colexio do Sagrado Corazón, onde en tempos estivo o Gran Hotel de Los Placeres. Unha paraxe privilexiada das Rías Baixas que quedou estragada pola ganancia ao mar para chantar a celulosa.
As protestas provocaron os seus efecto, e a Comandancia de Marina de Vigo deixou un documento para a historia: un informe moi respectuoso coa decisión de instalar unha celulosa na ría de Pontevedra, mais que advirte que o mar, naquela altura, a finais dos cincuenta, daba traballo a 15.000 persoas.
“La materia prima se concentraba en los alrededores de Pontevedra y en el sur de la provincia coruñesa, en la península del Barbanza (…) Dichas zonas, que habían sido intensamente repobladadas por Patrimonio Forestal del Estado con esa finalidad, reunían las mejores condiciones climáticas y edáficas que aseguraban un gran crecimiento de las especies elegidas. La evolución de la superficie repoblada ilustra claramente el objetivo que se perseguía con las plantaciones masivas. No es casualidad que desde 1940 Pontevedra sea una de las provincias que más hectáreas repueblen anualmente, y desde 1951, año en que se crea la Comisión Gestora de la Celulosa, hasta 1956 se aprecia un constante incremento de la labora repobladora” [Eduardo Rico Boquete no seu ensaio La creación de Celulosas de Pontevedra y su influencia en el sector forestal de la provincia.]
O principal impacto de ENCE durante estes sesenta anos foi ter inducido o monocultivo do eucalipto en toda a franxa atlántica galega, opina o profesor Gonzalo Rodríguez, do Departamento de Economía Aplicada da USC. “Para os produtores o eucalipto é unha continuidade na explotación. Antes eran outros usos, agora, este. Mais a lóxica impúxoa ENCE, que xerou unha demanda brutal”.
Rodríguez describe unha das claves da continuidade de ENCE na etapa democrática. “Mantense cuns niveis de subvencións públicas desmesurados e intolerábeis. O goberno galego subvenciona ENCE apagando os incendios. Resulta que o valor das cortas en primeira venda é lixeiramente máis alto do que supón o gasto público na campaña anti-incendios cada ano. Se as cortas xeran uns 140 millóns, o plan contra os incendios custa 100 millóns. É dicir, fai falta poñer 100 millóns de euros cada ano para garantir que ENCE poida ter acceso á madeira barata e que os propietarios dos eucaliptos non teñan que interiorizar estes custes”.
“É moi pouco interesante para o país manter esta produción de eucalipto, en especial en determinadas zonas. Por exemplo, naquelas que se produce a seca estival e se acumula gran cantidade de biomasa”, conclúe o economista.
O presidente da Rede para o Decrecemento, Miguel Anxo Abraira, explica como se chegou a este estado de cousas. “O franquismo definiu un reparto de funcións dos territorios e Galiza cumpría unhas condicións medioambientais óptimas para o monocultivo do piñeiro e do eucalipto. O que se fixo foi, a través da corrupción do réxime e sen consultar xente, instalar a celulosa… Mais o problema non foi só a fábrica, veu acompañado polo modelo de explotación que se iniciou nos anos cincuenta a través do ICONA (Instituto Nacional para la Conservación de la Naturaleza). E isto nun contexto de ataques á fórmula de monte en man común, que xa viñan de antes, mesmo do tempo da ditadura de Primo de Rivera e a República, e continúan hoxe”.
En democracia, ENCE garantiu a súa continuidade grazas a súa completa integración nas estruturas de poder. Por un lado, está o mecanismo das portas xiratorias; polo outro, un poder xudicial “do que como mínimo se pode dicir que lle custa manter certos parámetros democráticos”, sinala Abraira, antes de referirse á ideoloxía que sostén o modelo: “Seguimos ancorados nos conceptos de modernidade e progreso, nos que a produtividade é obter cartos, mentres os aspectos medioambientais externalízanse… só é rendíbel o que produce beneficio económico. Con esta mentalidade instalada na sociedade, todo é moito máis difícil…”
“ENCE non ten cabida na ría, e no tanto porque o diga unha sentencia, senón e sobre todo porque o esixe a maioría da sociedade da comarca”, advirte Antón Masa.
Antón Masa chegou a Pontevedra a finais de 1974 para traballar na Misión Biolóxica de Galiza. Xa se implicara na universidade na loita contra as nucleares e as celulosas. En Pontevedra empezou a relacionarse con veciñas e veciños que estaban nas mesmas posicións críticas. A loita contra ENCE nos anos da transición recolleu o fío da batalla que deran a finais dos cincuenta mariscadoras e pescadores. Desta volta, organizábanse plataformas para confrontar problemas concretos: o caso dos obreiros falecidos na filial ELNOSA (Electroquímica del Noroeste), as alertas pola aparición de peixes mortos, polos cheiros… Aquelas plataformas nacían, reactivaban a protesta, facían unha manifestación, unha campaña, e desaparecían.
Por iso Masa, que era militante do MCG (Movemento Comunista de Galiza) soubo que cando desde o BNG se chamou a unha convocatoria ás forzas políticas de esquerdas para opoñerse ao Plan de Ordenación Urbana que pretendía sacar adiante o goberno de Rivas Fontán en Pontevedra, había unha oportunidade de construír algo máis sólido.
“Primeiro houbo unha xuntanza dunhas cen persoas. Semanas despois outra reunión, máis operativa, dunhas vinte. O PXOU tamén pretendía afondar na consolidación de ENCE, mais as primeiras loitas non ían directamente contra a celulosa. Nós propuxemos crear unha asociación con adhesións a nivel individual. E así empezamos. Ao principio con moita presión por parte dos traballadores de ENCE, que boicoteban todo o que faciamos e mesmo nos ameazaron. Custou moito esforzo facer chegar a nosa mensaxe, pero acabamos conseguíndoo”.
En trinta e pico anos de loita a Asociación Pola Defensa da Ría foi medrando a base de superar momentos críticos. O colectivo logrou disuadir o socio americano que a pasteira buscara para fechar o ciclo do papel coa instalación dunha fábrica dentro do mesmo complexo. “Parámolo indirectamente nos tribunais, presentando un recurso e despois outro, e outro… Aquela era unha estratexia para consolidar definitivamente ENCE e nós, desde os anos setenta, sempre tivemos claro que a meta era sacar ENCE da Ría”, explica Antón Masa.
O goberno Fraga Iribarne provocou un par deses momentos críticos. Un deles cando aplicou o decreto de supramunicipalidade para propiciar a instalación da fábrica de papel intentando atar as mans do goberno local de Pontevedra que empezaba a ser “un aliado a loita”. Fraga tamén aproveitou a lei para promover a Autorización Ambiental Integrada, que xa chegou co bipartito no poder.
“A medida que se achegaba o 2018, a data de caducidade da concesión, na asociación empezamos a apreciar outro perigo: a desmobilización dando por feito que ENCE ía ter que marchar”, conta Masa. Naqueles momentos deuse unha fractura na sociedade pontevedresa entre os que apostaban por pechar a fábrica e os que empezaron a falar de traslado. “Era unha fractura máis ben teórica, polo peso que teñen as palabras: peche asociouse a perder os postos de traballo, mentres que o traslado asociouse a mantelos. Nós diciamos peche, mais iso non quería dicir que non se puidera abrir nada máis, e parecíanos que quedarnos no traslado era rebaixar as demandas e aceptar que ENCE quedase se finalmente no se vía posibilidade dun traslado… E a compañía sempre seguiu esa estratexia”.
En 2002, vai para vinte anos, a APDR obtivo unha vitoria nos tribunais coa condena a ENCE e ELNOSA por delito ecolóxico continuado por contaminar a ría de Pontevedra. A empresa e a fiscalía chegaron a un pacto. A APDR tivo que aceptalo para non verse metida nunha repetición do proceso, que durara 11 anos, e sen a fiscalía presente. “Os avogados aconselláronnos parar aí a risco de que se anulase todo. Decidimos que era o mellor. Tivémolos dous meses na bancada dos acusados, saíron sinalados e, a partir de entón, podiamos dicir que ENCE incumpría e causaba impactos graves no medio”.
Antón Masa reflexiona sobre o camiño andado antes de pensar en como afrontar os próximos dous ou tres anos nos que a Xustiza pode sacar ENCE da ría… se a empresa non decide marchar antes.
Ao longo do tempo a APDR conseguiu crear a conciencia social da necesidade de botar ENCE fóra. “E por cuestións que van máis alá do que é unha conciencia ambientalista”. Hoxe van polos 650 socios. “Cando empezamos, eramos unha absoluta minoría, pero penso que fixemos ben dúas cousas: fomos sempre moi didácticos e fomos sempre moi rigorosos, escapamos desa grandilocuencia de andar dicindo ‘imos morrer todos’. Optamos polo rigor científico, falando sempre en base a datos”.
Catro décadas despois, Masa pode dicir que “25 de xullo aparte, non hai unha mobilización social masiva tan continuada no tempo”. Cando a prórroga de Rajoy foron capaces de sacar 40.000 persoas á rúa apenas dous días despois de que se coñecese a noticia.
Isto aínda non rematou. Se as cousas seguen un curso normal, a empresa e os comités de traballadores da empresa disporán até finais de novembro para presentar recurso no Tribunal Supremo. Para o día 14 de outubro na asociación esperan coñecer a sentenza sobre a denuncia que presentou a APDR, “que non diferirá moito da sentenza que obtiveron Greenpeace e o Concello de Pontevedra en xullo”, opina Masa.
Despois o Supremo tomará uns meses para decidir se admite os previsíbeis recursos. “Probabelmente si”, di Masa, co que se abriría un proceso dun ano e medio ou dous anos até que o alto tribunal adoptase unha decisión definitiva.
Mentres, Ence seguirá operando. “Normalmente? Non sei dicir… porque Ignacio de Colmenares dixo que se teñen que marchar, marchan xa. Unha bravata típica de ENCE”, considera Antón Masa, que coñece a forma de actuar da compañía que se asentou na ría a punta de franquismo.
“Intentan comprar a todos. Se non conseguen a aceptación, polo menos conseguen o silencio. E iso pasou e segue a pasar con moitos colectivos en Pontevedra. O problema xa non é que marchen agora, o problema é que non van investir. A planta está obsoleta e hai riscos ambientais e para a saúde das persoas; solucionar iso era algo ao que estaban obrigados pola ampliación da prórroga, pero nestes anos non fixeron nada. E se houbese que pechalo por un problema deses, a Xunta non o fará.”
“Por que? Porque a Xunta é o máximo valedor de ENCE por riba da propia ENCE”.
“Atendan a isto: Quen protestou cando a Avogacía do Estado e o propio Estado deciden achantar diante dos nosos recursos? Non foi ENCE; ENCE calou! Quen protestou foi o presidente Feijoo que saiu dicindo: ‘No se nos puede hacer esto a nosostros’. Quen son ese ‘nosotros’? ENCE e a Xunta, para cuestións forestais e de contaminación da ría, son o mesmo. Por que é ENCE quen dita a lexislación que lle afecta. E a Xunta, o PP, adapta a lexislación segundo convén a ENCE. Por que? Hai excargos da Xunta que agora traballan en ENCE ou en ELNOSA… pero iso, por si só, xustifica a actitude de Feijoo? Pode ser… mais hai quen di que hai outro tipo de razóns… ‘ensobradas’ razóns, din.”
Publicidade
Publicidade
Luísa Villalta eríxese como unha destacada representante da cultura galega contemporánea, da Galiza contemporánea, tanto no musical come no literario que sempre compaxinou cun grande activismo cultural.
Falamos con Anxo, impulsor de Medra: Medra é unha ferramenta de formación e acompañamento para persoas que queren lanzar ou mellorar a presenza do seu negocio en Internet. A primeira academia online en galego onde aprender sobre páxinas web, redes sociais, publicidade en liña, deseño, buscadores, estratexia…
Publicidade
Publicidade
A túa axuda mantén esta páxina, a actualizar as redes sociais, as canles audiovisuais e a crear contido de calidade. Ademais, podes acceder a contido exclusivo para orgullosas e orgullosos do noso!
